جەھمىيە پىرقىسىنىڭ ماھىيىتى
پەتىۋا بەرگۈچى: ئەللامە ئابدۇلئەزىز راجىھىي رەھىمەھۇللاھ
ئەللامە ئابدۇلئەزىز راجىھىي رەھىمەھۇللاھتىن مۇنداق دەپ سورالدى:
ئاللاھ سىلىگە ياخشىلىق ئاتا قىلسۇن. جەھمىيە پىرقىسى شەيخۇل ئىسلام ئىبنى تەيمىييە دېگەندەك خاس جەھمىيەلەر، ئاشقۇن جەھمىيەلەر، مۆتەزىلىلەر ۋە ئەشئەرىيلەردىن ئىبارەت ئۈچ پىرقىگە ئايرىلامدۇ؟ ياكى ئۇلاردىن شاخلىنىپ چىقىپ پەيدا بولغان باشقا پىرقىلەرمۇ بارمۇ؟
شەيخۇل بۇ سوئالغا مۇنداق جاۋاب بەردى:
شەيخۇل ئىسلام ئىبنى تەيمىييەنىڭ دېگىنىدەك، جەھمىيە پىرقىسى — ئەشھەرىيە جەھمىيلىكى، مۆتەزىلە جەھمىيلىكى ۋە ئاشقۇن جەھمىيلىكتىن ئىبارەت ئۈچ پىرقىدىن تەركىپ تاپقان.
شەيخۇل ئىسلام ئىبنى تەيمىييە ئەشئەرىي ۋە مۆتەزىلە پىرقىلىرىنىمۇ جەھمىي دەپ ئاتىغان. چۈنكى، بۇ ئىككى پىرقىدە جەھمىيلىك ئالاھىدىلىكلىرى مەۋجۇت.
جەھمىيلىك — جەھم ئىبنى سەۋفۋاننىڭ مەزھىبىگە ئەگىشىش دېگەنلىك بولۇپ، جەھم ئىبنى سەفۋاننىڭ جەھمىيلەر ئاللاھنىڭ ھەم ئىسىملىرىنى، ھەم سۈپەتلىرىنى رەت قىلىدۇ.
مۆتەزىلە پىرقىسىدە جەھمىيلىك ئالاھىدىلىكلىرى بار. چۈنكى، ئۇلار ئاللاھنىڭ سۈپەتلىرىنى رەت قىلىپ، ئىسىملىرىنىلا قوبۇل قىلىدۇ.
ئەشئەرىيلەردىمۇ جەھمىيلىك ئالاھىدىلىكلىرى بار. چۈنكى، ئۇلار ئاللاھنىڭ سۈپەتلىرىدىن يەتتە سۈپەتنىلا قوبۇل قىلىپ، قالغان سۈپەتلىرىنى ئىنكار قىلىدۇ. ئاللاھنىڭ ئىسىملىرىنى قوبۇل قىلىدۇ.
تولۇق جەھمىيەلەرگە كەلسەك، ئۇلار ھەم ئاللاھنىڭ سۈپەتلىرىنى، ھەم ئاللاھنىڭ ئىسىملىرىنى ئىنكار قىلىدۇ. ئالىملار ۋە ئۈممەتنىڭ ئىماملىرى مانا بۇ خىل ھەقىقىي جەھمىيلەرنى كاپىر دېگەن. ھەتتا سەلەپ دەۋرىدە ياشىغان بۈيۈك ئىمام ئابدۇللاھ ئىبنى مۇبارەك رەھىمەھۇللاھ مۇنداق دېگەن:«جەھمىيە پىرقىسى رەسۇلۇللاھقا ئۈممەت ھېسابلىنىدىغان يەتمىش ئۈچ پىرقىنىڭ دائىرىسىگە كىرەلمەيدۇ. ئۇلار يەتمىش ئۈچ پىرقىنىڭ سىرتىدىدۇر.»
ئىمام ئىبنى قەييىمنىڭ دېگىنىدەك، ھەقىقىي جەھمىيەلەرنىڭ كاپىرلىقىدا بەش يۈز ئىسلام ئالىمى ئىتتىپاققا كەلگەن.
مۆتەزىلىلەرگە كەلسەك، بەزى ئۆلىمالار ئۇلارنى كاپىر دېگەن، بەزىلەر بىدئەت ئەھلى دېگەن. جۇمھۇر ئۆلىما مۆتەزىلە پىرقىسى مەنسۇپلىرىنى بىدئەتچى دەپ قارايدۇ، بەزى ئالىملار ئۇلارنى كاپىر دېگەن.
ئاللاھنىڭ يەتتە سۈپىتىدىن باشقا سۈپەتلىرىنى رەت قىلىدىغان ئەشلەرىيلەرگە كەلسەك، ئۇلار ئەھلى بىدئەتتۇر.
— مۇجتەھىد تورى تەرجىمە قىلىپ تارقاتتى